در سال‌های اخیر، با پیشرفت سریع فناوری‌های نوین، حوزه هوش مصنوعی به یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی و فناورانه تبدیل شده است. از این رو، تلاش برای ورود به این عرصه هم در بخش دولتی و هم در بخش خصوصی احساس می‌شود؛ اما نحوه ورود و مدیریت منابع در این حوزه، پیامدهای متفاوت و نگرانی‌هایی جدی را به همراه داشته است.
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها، سرازیر شدن بودجه‌های بی‌هدف به پروژه‌هایی است که تا کنون هیچ خروجی ملموسی ارائه نکرده‌اند. سرمایه‌گذاری‌های دولتی در حوزه‌های مختلف، از جمله پروژه‌های هوش مصنوعی، تاکنون به نتایج قابل توجه و کاربردی نرسیده و صرف هزینه‌های هنگفت، بدون دستیابی به دستاوردهای واقعی، همواره مورد نقد و تردید قرار گرفته است. علاوه بر این، به‌کارگیری نیرو های غیرمتخصص در پروژه‌های دولتی، به کاهش کیفیت خروجی‌ها و ناکارآمدی این سرمایه‌گذاری‌ها دامن زده و در نهایت تضعیف ظرفیت‌های ملی و بخش خصوصی را به همراه داشته است.
تاکید دولت بر ساخت و تولید مستقیم هوش مصنوعی، به جای ایجاد زیرساخت‌ها و بسترهای فناورانه لازم مانند زیرساخت های سخت افزاری مورد نیاز ، علاوه بر متمرکز کردن قدرت و ایجاد انحصار تصمیم‌گیری، منجر به سوءاستفاده‌های احتمالی و ایجاد رانت‌های ناموجه از روابط موجود شده است. این رویکرد علاوه بر عدم ارائه نتایج ملموس، مانع بهره‌مندی از توانمندی‌های نوآور بخش خصوصی شده و به نحوی فرصت‌های واقعی و سازنده را از بین برده است.
افزون بر این، نبود یک انجمن بی‌طرف از دید سیاسی جهت صحت‌سنجی پلتفرم‌های هوش مصنوعی که قصد جمع‌آوری دیتاهای اطلاعاتی ایرانیان را دارند، نگرانی‌های بیشتری را به همراه داشته است. عدم وجود این نهاد مستقل، امکان سو استفاده از اطلاعات حساس و ایجاد فضای نامناسب برای رشد فناوری‌های هوشمند را افزایش داده و زمینه‌های رانت و انحصار را در محیط فناوری به وجود آورده است.
همچنین، رویکردهای غیرکارشناسی و برچسب‌زنی‌هایی نظیر ادعای رقابت با جهان غرب یا تحریم پلتفرم‌های خارجی، جز ایجاد عقب‌ماندگی در عرصه تکنولوژی فایده‌ای برای کشور عزیز ما ندارد. دنیای فناوری از هرگونه نگرش پوپولیستی که به تحریف واقعیت و کاهش فرصت‌های نوآورانه منجر شود، دور است و تمرکز باید بر ایجاد شرایطی مبتنی بر دانش و تخصص باشد.
با توجه به این مسائل، ضرورت ایجاد یک انجمن هوش مصنوعی در بخش خصوصی بیش از پیش احساس می‌شود. چنین انجمنی می‌تواند با فراهم آوردن بستری برای تبادل نظر، اشتراک تجربیات و حمایت از پروژه‌های فناورانه، نقش مهمی در جلوگیری از ورود مخرب به حوزه هوش مصنوعی ایفا کند. همچنین، این نهاد به عنوان پلی میان فعالان فناوری عمل کرده و از انحصار تصمیم‌گیری در دست یک نهاد جلوگیری نموده و به تقویت فضای رقابت سالم کمک خواهد کرد.
در پایان، توجه به ایجاد بسترهای فناورانه مناسب و تقویت همکاری‌های سازنده میان بخش‌های دولتی و خصوصی، ضامن پیشرفت واقعی در حوزه هوش مصنوعی در ایران خواهد بود. با اتخاذ رویکردی جامع و همگون، می‌توان از تکرار شکست‌های گذشته جلوگیری نموده و شرایطی مساعد برای رشد، نوآوری و بهره‌مندی از توانمندی‌های واقعی ایجاد کرد.
یادداشت // شمشاد امیری خراسانی
